Mĩ thuật trong trường Tiểu học!: 2017

TÍCH HỢP THEO CHIỀU DỌC TRONG MÔN HỌC NGHỆ THUẬT

(Bài viết dành cho chương trình nghệ thuật và thiết kế)

“ Tích hợp theo chiều dọc là tích hợp ở một đơn vị kiến thức và Kỹ năng mới với kiến thức kỹ năng đã có theo nguyên tắc đồng tâm…Đây là phương pháp củng cố và dần nâng cao kiến thức, kỹ năng của học sinh”

Tích hợp theo chiều dọc trong môn học nghệ thuật là phương pháp thiết kế bài học chạy dọc theo ngôn ngữ của nghệ thuật lấy chủ đề gắn liền với các môn học làm cảm hứng,mục tiêu của nó là thông qua các chủ đề gúp HS hiểu được làm thế nào mà tác phẩm nghệ thuât được tạo nên lấy ngôn ngữ nghệ thuật tạo hình làm trọng tâm,dựa trên khung :yếu tố,nguyên tắc,nghệ sĩ,phong trào,chất liệu,văn hóa các quốc qia,các môn khoa học tự nhiên và xã hội.....Bằng cách này giáo dục nghệ thuật được tích hợp trong chương trình giảng dạy ở tất cả các lớp học, chúng được lồng ghép trong các bài học để nâng cao khả năng quan sát, liên tưởng ,kết nối kiến thức của học sinh.

Thông qua các bài học Nghệ thuật, học sinh hiểu biết sâu sắc hơn về các khái niệm trong nghệ thuật.Vậy làm thế nào để toán học, khoa học, tự nhiên xã hội….được tích hợp vào bộ môn Mỹ thuật ?

Thực ra, chương trình Nghệ thuật ở bậc tiểu học luôn có một kết nối với các môn học, sự tích hợp đó có thể tạo ra một kinh nghiệm phong phú đa tầng cho trẻ, các khái niệm này được pha trộn trong các chủ đề và các đối tượng trong bài học.

Trước khi trả lời câu hỏi đó chúng ta cần hiểu một chút về cơ chế hoạt động của bộ não trong quá trình tưởng tượng của trẻ em.

Mỗi thời kì phát triển của thiếu nhi trí tưởng tượng hoạt động theo một cách riêng là đặc tính của chính trình độ phát triển của đứa trẻ khi đó .Bởi trí tưởng tượng phụ thuộc vào kinh nghiệm mà kinh nghiệm của trẻ chỉ có thể hình thành và phát triển dần dần theo năm tháng cùng với sự trưởng thành về mặt nhận thức.

Hoạt động của quá trình sáng tạo ở con người rất phức tạp ,bao giờ cũng có một quá trình lịch sử rất dài.Nhân tố đầu tiên của quá trình này là:Hiện thực cuộc sống và trẻ con thì chúng chỉ nhớ những gì chúng ấn tượng mà thôi. Nhân tố thứ hai trong thành phần của quá trình tưởng tượng là sự liên tưởng nghĩa là sự hợp nhất của những hình ảnh ấn tượng của trẻ được đưa vào hệ thống và dựng nên một bức tranh phức tạp, hoạt dộng này kết thúc khi chúng được kết tinh ở hình ảnh bên ngoài .

Ở lứa tuổi thiếu nhi ,hoạt động tưởng tượng và lý tính được tách biệt với nhau khá rõ ràng .Chính vì vậy tư duy về mặt tạo hình của các em rất mờ nhạt ,chúng không vẽ bằng sự phân tích lozich nên thêm cái này nên bỏ cái kia,hay làm gì để chúng trở nên hoàn hảo. Tính phi lý trong tranh của trẻ thực ra là cách trẻ lý giải ngây ngô về cuộc sống của một đứa trẻ chứ không phải cái mà chúng nhìn và hiểu, đôi khi điều đó lại khiến chúng ta nhầm lẫn với khả năng phong phú trong trí tưởng tượng của trẻ .Thực ra bản chất trong sự sáng tạo của trẻ chính là sự bắt chước lại hiện thực hay kiểu mẫu mà thôi.

Tuy nhiên ,sự bắt chước đó lại là sự gia công phức tạp của những ấn tượng để đáp ứng nhu cầu và hứng thú của trẻ,ấn tượng ở đây có nghĩa là cái mà trẻ thích thú,cái mà chúng mong muốn.Trí tưởng tượng của trẻ ngoài việc phụ thuộc vào kinh nghiệm và nhu cầu còn phụ thuộc vào trình độ kỹ thuật và kinh nghiệm thẩm mỹ

Như vậy nền tảng của sự sáng tạo ở trẻ có thể tóm góm đó là:Trải nghiệm nghiệm thực tế, bắt chước và kỹ thuật. Dựa trên cơ chế của quá trình sáng tạo sự tích hợp trong môn học mỹ thuật được thể hiện như sau:

1.Âm nhạc và Nghệ thuật

Bằng một cách nào đó giữa âm nhạc và Nghệ thuật luôn có một mối liên hệ vô hình , sự gặp gỡ của hai môn học này nằm ở yếu tố nhịp điệu.Âm nhạc kích thích não trái hoạt động,tạo cảm giác hưng phấn ,vui vẻ và cảm giác về sự vận động,qua đó não bộ sẽ nhanh chóng đưa ra quyết định nên sử dụng đường gì ,màu gì mà không mấy khó khăn,Hoạt động này giúp HS trải nghiệm về sự biểu cảm trong đường nét và màu sắc

2.Khoa học và nghệ thuật

Vai trò của giáo viên dạy khoa học là rất lớn trong việc hình thành những kinh nghiệm quan sát và những kiến thức cơ bản về cuộc sống cho học sinh bởi sự sáng tạo chỉ có thể bắt nguồn từ những kinh nghiệm thực tiễn ,tuy nhiên với tích hợp bổ dọc vấn đề thì yếu tố kiến thức văn hóa không được đưa vào như một đối tượng GD. Sự hiểu biết một cách khoa học về thế giới hiện thực chính là nguồn cảm hứng để nghệ thuật thổi vào nó một đời sống khác, một câu chuyện khác. Chúng ta có những bài như vẽ cây,vẽ lá,vẽ hoa,vẽ động vật, về tái chế những vật có sẵn…

Ví dụ ở bài vẽ cái cây,với phương pháp này nhiệm vụ cúa giáo viên nghệ thuật không phải là giúp học sinh quan sát lại cấu tạo sinh học của nó, mà chúng ta giúp học sinh quan sát màu sắc(VD như màu của mùa thu hay màu đối lập,hay nóng lạnh….),cấu trúc tạo hình,đưa ra ý tưởng để kết nối với ngôn ngữ nghệ thuật.

3.Kể chuyện và Nghệ thuật

Những câu chuyện cổ tích là một nguồn đề tài tuyệt vời để chúng ta đưa vào môn học.Các em đọc truyện, cảm nhận và được bày tỏ tình cảm,thể hiện nó bằng hình ảnh.Cùng một câu chuyện với mỗi học sinh là một cách nhìn khác,một mối bận tâm khác nhau.Ví dụ ở bài vẽ các con vật chúng ta có thể cho học sinh kể lại câu chuyện rùa và thỏ, học sinh sẽ chọn cho mình những phân cảnh khác nhau ,tạo dựng nên những câu chuyện của riêng mình. Như vậy chúng ta sẽ giúp trẻ học cách lựa chọn, tránh lối vẽ gò bó,sáo mòn. Ngoài ra chúng ta còn có một nguồn câu chuyện về cổ tích của Việt Nam và thế giới có thể lồng ghép vào các chủ đề trong bài học như nàng tiên cá, cây khế , tấm cám…

Trước khi làm, cho HS chọn phân đoạn yêu thích và xác định:

B1:Nội dung đoạn văn

B2:Mô tả câu chuyện theo cách riêng của em

-Nhân vật của câu chuyện

-Tính cách của nhân vật

-Bối cảnh của câu chuyện

B3:Phân tích

-Những hình ảnh lớn nhất trong bức tranh

-Những hình ảnh xa nhất trong bức tranh

-Thêm cái gì vào các khoảng trống

-Làm thế nào để hút mắt người xem vào tác phẩm

B4:Dàn dựng câu chuyện

-Sử dụng đường nét

-Tạo hình ảnh

-Thêm chi tiết

-Hoàn thiện

Đối với lớp nhỏ ,GV chỉ cần dừng lại ở vẽ nhân vật mà em yêu thích trong câu chuyện,mô tả về nhân vật.Giúp trẻ tự mình trả lời các câu hỏi sau:Ai?Như thế nào?ở đâu?đang làm gì?

4.Lịch sử,văn hóa Nghệ thuật

Lịch sử, văn hóa và Nghệ thuật là những môn học luôn đi liền với nhau ,gắn bó mật thiết với nhau, mặc dù chúng ta không có bộ môn văn hóa nhưng sự hiện diện của nó thì khá rõ ràng và được lồng ghép trong các môn học đặc biệt là nghệ thuật.Nó chính là một nguồn cảm hứng lớn cho các bài học của chúng ta.Đó là những chủ đề liên quan đến ngày tết cổ truyền ,đến các lễ hội của dân tộc về truyền thống tôn sư trọng đạo của ngày nhà giáo Việt Nam …và không chỉ giới hạn ở đó các nền văn hóa và lịch sử nghệ thuật trên thế giới cũng là một nguồn tài liệu lớn cho các bài học mỹ thuật .Chẳng hạn như văn hóa Châu Phi trong bài trang trí mặt nạ,văn hóa Mexico trong bài vẽ và trang trí cái mũ…Ở tiểu học năng lực kết nối nhiều hình ảnh của các em còn yếu ,chỉ đạt được ở một số em mà thôi,vì thế nên đi vào các vấn đề nhỏ trong chủ đề,chẳng hạn như thay vì hỏi Có những hoạt động gì trong ngày tết?thì ta nên đi vào những vấn đề nhỏ hơn như:Nhắc đến ngày tết cổ truyền em sẽ nghĩ đến cái gì?trong lúc này trẻ sẽ vận dụng trí não liên tưởng đến những hình ảnh trong kinh nghiệm của chúng.Hay VD GV muốn cho trẻ tìm hiểu về trang phục người Mexico:Đầu tiên bạn cho HS quan sát trang phục của người Mexicothảo luận xem chúng có đặc điểm gì nổi bật,sau đó cho HS thảo luận làm thế nào để vẽ chiếc mũ theo phong cách của người Mexico

5.Toán học và Nghệ thuật

Toán học và Nghệ thuật là hai môn học không thể tách rời,toán học được kết nối với Nghệ thuật thông qua hình dạng, đường nét, sự đối xứng và các mẫu. Sự hiện diện của toán học thể hiện rõ ở các bài vẽ trang trí hình vuông, hình tròn,đường diềm và các bài vẽ theo mẫu…và nó chạy xuyên suốt trong tất cả các bài học, những ý tưởng về các hình dạng toán học luôn hiệu quả vì sự đơn giản của nó.VD:với bài trang trí hình vuông đầu tiên hãy cho HS thảo luận về đối xứng,sau đó cùng nhau tìm hiểu làm thế nào để tạo ra hiệu quả về màu sắc cuối cùng thực hành một bài học với ý tưởng trang trí từ tên của mình.

6.Tiếng việt và Nghệ thuật

Tiếng việt được tích hợp trong bộ môn Mỹ thuật ở chỗ khả năng sử dụng ngôn ngữ để thuyết trình ,trả lời và viết.Tiếng việt và chữ viết còn được kết nối qua Mỹ thuật bằng các bài học về thiết kế chữ mang lại những hứng thú cho trẻ.

“ Nghệ thuật là khoa học của khoa học”

(GS Phạm Công Thành)

Sẽ hoàn toàn sai lầm nếu như chúng ta nghĩ rằng sáng tạo là một thế giới riêng chỉ dành cho một số người và nó tách biệt hoàn toàn với các mối liên hệ với khoa học. Ngược lại kiến thức về cuộc sống và khoa học chính là bệ phóng cho nghệ thuật cất cánh, mọi sự sáng tạo nếu tách rời thực tiễn sẽ rơi vào huyễn hoặc. Hội họa luôn tích hợp trong mình nhiều tầng lớp , chính điều đó làm cho nó trở nên sâu sắc, bộ môn Mỹ thuật hình thành cho các em lối tư duy hình tượng cái mà bất cứ phương thức nào cũng không thể đem lại được trong ý thức các em.Theo năm tháng, cùng với sự trưởng thành về mặt trí tuệ, những hình ảnh ,màu sắc bắt đầu có ý nghĩa đó là lúc các em nắm trong tay một ngôn ngữ mới.

Vinh !- Lê Thị Thanh Thủy